Maleichuk Giennadij Iwanowicz Każdy system, który można badać samodzielnie, musi mieć granice - przestrzenne lub dynamiczne. Bertalanffy Granice Jaźni to koncepcja psychoanalityczna, która wyraża stopień dostępności świadomości wpływów zewnętrznych. Koncepcja granic Ja została w dużej mierze rozwinięta w ramach psychoanalizy i terapii Gestalt. Z punktu widzenia psychoanalizy istnieją zewnętrzne i wewnętrzne granice Jaźni. Zewnętrzne granice usytuowane są pomiędzy Jaźnią a światem, pełniąc dla samej osoby doświadczenie „moje – nie moje”. „Wewnętrzne granice Ja” oddzielają świadomość od nieświadomości, uniemożliwiając przedostanie się groźnych elementów nieświadomego materiału mentalnego do świadomości, a tym samym sprzyjając doświadczeniu stabilności i spójności obrazu Jaźni Jaźni są uważane za funkcję kontaktu, co jest podstawową koncepcją terapii Gestalt. Psycholog praktyczny w swojej pracy spotyka się z różnego rodzaju naruszeniami granic Ja, wśród których najczęściej pojawiają się problemy uzależnień i współuzależnienia. Celem artykułu jest teoretyczna i fenomenologiczna analiza cech treści zjawiska granicy ja na różnych poziomach organizacji osobowej. Problem kształtowania się granic to problem samookreślenia i korelacji świata siebie ze światem nie-ja. Właściwie całą historię osobowości można uznać za historię kształtowania się jej granic, od ich powstania na końcu etapu bezprzedmiotowego, aż do ich ostatecznego ukształtowania się w wieku dorosłym. W związku z tym obiekt, inny, staje się głównym warunkiem kształtowania i określenia granic Ja. To, jak budowane są relacje z Innym, jaka jest ich natura, w dużej mierze determinuje tożsamość i zdrowie psychiczne człowieka Spotkanie z Innym pozwala w początkowej fazie ontogenezy uwypuklić istnienie właściwości rzeczywistości mentalnej. Moja tożsamość jest drugą stroną granicy nie-Jaźni. Ja znajduje się dokładnie tam, gdzie zaczyna się nie-ja (A.Sh. Tkhostov). W konsekwencji zaburzenie psychiczne może być z kolei przedstawiane jako konsekwencja upośledzonej komunikacji z obiektami rzeczywistości, co może objawiać się defektem samoograniczeń. Osoba zdrowa psychicznie, dojrzała ma zarówno stabilne, jak i dynamiczne granice Ja, potrafi elastycznie budować relacje z innymi i posiada cechę autonomii. Może to objawiać się taką właściwością dojrzałej osobowości, jak zdolność do bycia samemu. Nietraumatyczne doświadczenie samotności implikuje: a) – normalne kształtowanie się granic „ja”, czyli umiejętność rozróżniania między sobą a nie sobą; b) – umiejętność zaakceptowania siebie w istniejącej rzeczywistości bez obiektu kompensującego (uzupełniającego). Z obserwacji M. Mahlera wynika, że ​​dziecko oswaja się z doświadczeniem samotności pod koniec pierwszego – na początku drugiego roku życia, kiedy zaczyna zdawać sobie sprawę z rozłąki z matką i ograniczeń własnych możliwości. , co w istocie prowadzi do „narodzin psychologicznych” [4]. Na etapie narcyzmu pierwotnego Ja obejmuje cały świat wyobrażony przez dziecko. Zawężanie granicy ego następuje stopniowo i wiąże się z rozpoczęciem przez dziecko eksperymentów z przedmiotami (odejściem od narcyzmu pierwotnego). Podmiot jest mało zdolny do samotności, jeśli znajomość rzeczywistości była dla niego traumatyczna – to znaczy, jeśli rzeczywistość przedwcześnie wdarła się w jego granice. Taki uraz jest możliwy przy nadmiernej stymulacji zewnętrznej w pierwszych tygodniach życia – w okresie, gdy dziecko znajduje się w prawidłowym stanie autystycznym (M. Mahler, R. Spitz); później – w każdej sytuacji, gdy świat nabywa dla niego właściwość nieprzewidywalności. We wszystkich tych przypadkach można powiedzieć, że rzeczywistość nie opuściła podmiotu podpartego doświadczeniem iluzji. Bez niej samotność jest nie do zniesienia, wiąże się z poczuciem niepokoju, opuszczenia i wewnętrznej pustki. We wczesnych fazach rozwoju dziecka to właśnie stabilny, dobrze zorganizowany, a przez to bezpieczny świat zewnętrzny jest warunkiem pojawienia się i kształtowania się dziecka.samotożsamość stabilna, czyli ja w terminologii H. Kohuta W oparciu o definicję - granice Ja - stopień dostępności świadomości wpływów zewnętrznych i wewnętrznych z nią związanych. W związku z tym można mówić o zewnętrznych i wewnętrznych granicach Ja. Granice Ja Zewnętrzne, Ja i Inni Wewnętrzne, Ja i Nie-Ja. Można wyróżnić następujące właściwości granic Ja - stopień ich przenikalności i mobilność. Według tych parametrów granice Jaźni można scharakteryzować jako otwarte – zamknięte (przepuszczalność) i elastyczne – sztywne (mobilność). Wybrane parametry są biegunami kontinuum i reprezentują skalę wartości. Poprzez opis właściwości granic Jaźni możemy scharakteryzować właściwości samej Jaźni, cechy jej tożsamości. Zatem dla celów diagnostycznych możemy mówić o cechach Ja, wykorzystując wspomniane wyżej właściwości granic. Jeśli mówimy o funkcjach granic Ja, to są to nawiązywanie i utrzymywanie kontaktu. Idea terapii Gestalt dotycząca kontaktu i granic kontaktu między jednostką a środowiskiem zrodziła się podczas analizy zachowania jednostki w otaczającym ją świecie podczas interakcji z innymi ludźmi i stanowi podstawę do zrozumienia punktu widzenia Gestalt Terapia psychologii osobowości. Kontakt jest miejscem, w którym Jaźń wchodzi w relację z tym, co nie jest mną. Dopiero w konfrontacji z nie-ja Jaźń zaczyna rozpoznawać siebie jako Jaźń. „Granice, miejsce kontaktu stanowią ego. Dopiero wtedy, gdy Ja spotyka „obcego”, Ego nabiera mocy i rozpoczyna swoje istnienie” [5]. Tak naprawdę granice kontaktu są granicami Jaźni. Zgodnie z zasadą współbrzmienia poznawczego, podstawową potrzebą człowieka jest utrzymanie spójnego obrazu świata i obrazu swojej Jaźni. Z tego powodu Jaźń dąży dla stabilności i pewności. Funkcję wspierania stabilności i trwałości obrazu siebie pełnią mechanizmy obronne, które „działają” na granicach Ja (zewnętrznych i wewnętrznych). Rola mechanizmów obronnych jednostki jest niejednoznaczna. Początkowo powstają jako zdrowa, twórcza adaptacja, później jednak mogą utracić swój twórczy charakter, utrwalając się jako pewne stałe, stereotypowe wzorce zachowań, które tracą związek z konkretną sytuacją. Zastosowanie mechanizmów obronnych polega z reguły na rozwiązaniu dwóch problemów: 1) unikania lub panowania nad lękiem lub innymi dezorganizującymi doświadczeniami emocjonalnymi; 2) zachowanie szacunku do samego siebie. Psychologowie ego (A. Freud, G. Hartmann, D. Rappaport) mówią o funkcji obron jako środka przezwyciężania lęku, sugerują przedstawiciele relacji z obiektem (M. Klein, M. Balint, R. Spitz, A. Bowlby). że mechanizmy obronne działają także przeciwko żalowi. Autopsycholodzy (H. Kohut, O. Kernberg) uważają, że mechanizmy obronne służą utrzymaniu silnego, spójnego, pozytywnego poczucia siebie [8]. Przedstawiciele podejścia psychoanalitycznego uważają, że każdy człowiek preferuje pewne mechanizmy obronne, które stają się integralną częścią jego indywidualnego stylu radzenia sobie z trudnościami. Mechanizmy obronne, w zależności od ich umiejscowienia i funkcji, w psychologii zorientowanej psychoanalitycznie, dzielą się na pierwotne i wtórne [4]. Obrony (pierwotne, niedojrzałe, prymitywne, niższego rzędu) obejmują te, które dotyczą granic między „ja” a światem zewnętrznym. Prymitywne mechanizmy obronne to izolacja, zaprzeczenie, wszechmocna kontrola, prymitywna idealizacja i dewaluacja, identyfikacja projekcyjna i introjekcyjna, rozszczepienie Ego. Wtórne mechanizmy obronne (bardziej dojrzałe, bardziej rozwinięte, wyższego rzędu) „pracują” z wewnętrznymi granicami pomiędzy Ego. Superego i Id. Obrony na tym poziomie obejmują: wyparcie (wyparcie), regresję, izolację, intelektualizację, racjonalizację, moralizację, kompartmentalizm, unieważnienie, zwrócenie się przeciwko sobie, przemieszczenie, formację reaktywną, rewersję, identyfikację, reakcję, sublimację. Topologiczny model funkcjonowania mechanizmów obronnych przedstawiono na rycinie 1. Rycina 1. Dla zdrowia psychicznego niezbędne są nie tylko dojrzałe reakcje obronne, ale także umiejętność korzystania z różnorodnychprocesy ochronne W terapii Gestalt nie używa się terminu mechanizmy obronne. Używając koncepcji „organizm – środowisko” i biorąc pod uwagę ich interakcję, pojęcie kontaktu pełni tutaj rolę centralnego zjawiska psychologicznego. Kontakt to doświadczenie funkcjonowania granicy między organizmem a środowiskiem. Każdy kontakt jest twórczą adaptacją ciała i otoczenia. W terapii Gestalt ciało identyfikuje następujące główne sposoby regulowania granic kontaktu: introjekcja, projekcja, zbieżność i ugięcie. Tego typu regulacje granic, funkcjonujące w trybie normalnym, zapewniają twórczą adaptację człowieka do rzeczywistości zewnętrznej i wewnętrznej [6]. Introjekcja jest mechanizmem, poprzez który osoba biernie, nieświadomie akceptuje określone postawy, przekonania i wartości drugiej osoby. . Introjekcja to genetycznie prymitywna forma funkcjonowania jednostki, która dokonuje introjekcji, biernie wchłaniając wszystko, co otrzymuje od świata zewnętrznego. Skuteczna introjekcja pozwala temu, co na początku nie-ja, stać się moim Ja. Projekcja to mechanizm przypisywania Innemu tego, co pierwotnie należy do mojego wewnętrznego świata – moich własnych myśli, uczuć, postaw, planów… Zazwyczaj podmiot przenosi się do na zewnątrz, czego sam nie może zrobić, być odpowiedzialnym, zwłaszcza za swoje emocje i afekty. Zwykle projekcja jest jednym z mechanizmów zrozumienia drugiej osoby. Odchylenie jest mechanizmem, który pozwala uniknąć bezpośredniego kontaktu z Innymi lub uniknąć intensywnego kontaktu. Zwykle odchylenie jest warunkiem zachowania autonomii jednostki. Zbieżność (fuzja) to stan braku kontaktu, zjednoczenia, zaniku granic „ja”. Mogą istnieć dwa „zlewające się” organizmy bez wyraźnej granicy między nimi. I-tożsamość zostaje zastąpiona przez We. Zwykle działa jako warunek doświadczenia przynależności. Naszym zdaniem introjekcja i projekcja są powiązane z właściwościami „inwazji – wpuszczania na swoje terytorium” i mogą być reprezentowane w takich właściwościach granic Ja, jak „ elastyczność - sztywność”. Zbieżność i odchylenie charakteryzują sposoby nawiązywania kontaktu i można je uznać za „otwarcie – zamknięcie” granic Ja na kontakt. Mechanizmy te mogą funkcjonować zarówno w trybie normalnym, zapewniającym twórczą adaptację jednostki, jak i w trybie patologicznym. w którym dochodzi do naruszenia twórczej adaptacji. Rozważmy specyfikę „pracy” w sytuacji normalnej i na różnych poziomach zakłócenia normalnego funkcjonowania osobowości, wykorzystując do tego typologię osobowości przyjętą w terapii Gestalt. Opierając się na istnieniu 3 podstawowych meta-potrzeb (1-meta-potrzeba bezpieczeństwa, 2-meta-potrzeba czułości, 3-meta-potrzeba manipulacji, swobodnego manipulowania innym przedmiotem lub podmiotem), sukcesywnie zastępując się wzajemnie w dynamiczny cykl kontaktu D. Chlomov proponuje wyróżnić 3 poziomy organizacji osobowości – schizoidalny, neurotyczny i narcystyczny[10]. Każdy ze zidentyfikowanych poziomów reprezentuje fiksację na jednej z wyżej wymienionych meta-potrzeb, które są uzewnętrznione. Typowe jest zawyżanie granic na Innym, czego efektem jest zależność, symbioza. Granice są wyznaczane i utrzymywane przez Innych. Cechy i właściwości Jaźni nabierają wartości tylko w kontekście Innego. Trudność polega na rozróżnieniu Jaźni od nie-Jaźni, określeniu, gdzie kończy się Jaźń, a zaczyna Inny są przepuszczalne. Jaźń miesza się z nie-ja. Spośród mechanizmów obronnych psychologicznych przeważa fuzja (zbieżność) i introjekcja. Trudność neurotyka w odróżnieniu swoich uczuć, myśli i pragnień od uczuć innej osoby charakteryzuje fenomenologię jego wewnętrznego świata w następujący sposób: „Chcę, myślę, czuję to, czego chce, myśli, czuje Inny”. Główny problem neurotyka jest niezdolność do autonomii i w związku z tym powstawanie zależności od Innego, co prowadzi do powstawania różnego rodzaju relacji symbiotycznych. Ten rodzaj zależności zależnej i współzależnej charakteryzuje się „zamieszaniem”, niemożnością zrozumienia własnych, a nie swoich potrzeb,pragnienia, uczucia. Relacje symbiotyczne są zwykle słabo poznane. Osoby zaangażowane w tego rodzaju relacje są mało świadome, że postępują zgodnie z cudzymi oczekiwaniami, nadziejami, realizują cudze scenariusze i w ogóle żyją życiem, które nie jest ich własnym. Granice schizoidalne są tam umieszczone oznacza wskazanie ich zewnętrznych granic. Cała energia idzie na ich trzymanie. Granice są bardzo twarde, sztywne i słabo przepuszczalne. Spośród mechanizmów obronnych dominuje ugięcie (unikanie kontaktu, zamknięte granice). Niepełną sytuacją rozwoju jest separacja, wyjście poza powłokę oddzielającą go od świata, spotkanie ze światem. Rezultatem tego jest niezdolność schizoidy do nawiązania kontaktu. Doświadczeniem, którego unika schizoid, jest obecność w realnym świecie. Z tego powodu schizoid próbuje na wszelkie możliwe sposoby „uciec” do idealnego, wyimaginowanego świata. Schizoid stara się otoczyć czymś w rodzaju „mgły”, starając się pozostać niewidzialnym dla innych, gdyż nie ma środków, aby wyznaczyć swoją granicę. Inni ludzie są odbierani przez schizoidę jako niebezpieczni, mogący naruszyć jego bezpieczeństwo. Schizoid stara się unikać kontaktu potencjalnie niosącego za sobą konflikt, gdyż w momencie konfliktu granice się wyjaśniają, „mgła” rozprasza się i sygnalizowana jest jego obecność w świecie. Przerażającą emocją jest groza drastycznych zmian, które mogą mu się przydarzyć w jego wnętrzu. [9] Narcyz Połączony ze swoim idealnym Ja, jego wyidealizowany obraz siebie. Energia jest wydawana na utrzymanie tego idealnego obrazu siebie. Główne mechanizmy obronne charakterystyczne dla narcyzmu organizacji to zaprzeczanie problemowi, wyparcie (odchylenie), projekcja i egotyzm. Relacje z innymi charakteryzują się wartościowaniem, a nawet dewaluacją. Narcyza charakteryzuje się zaprzeczeniem prawdziwego „ja”, rzeczywistej treści swoich uczuć, pragnień, wyobrażeń o swoim miejscu w świecie. Narcyz koncentruje się na sobie, ale nie na swoim prawdziwym „ja”, łączy się ze swoim wspaniałym, wyidealizowanym wizerunkiem. , utożsamiając się z pewną podstawową wadą. Zdrową osobowość cechuje instrumentalna postawa wobec siebie. Charakterystyczne jest dla niej doświadczanie siebie nie jako celu, ale jako środka do organizowania relacji ze światem. Dla narcyza Jaźń jest centrum jego własnych doświadczeń, a nie prawdziwa Jaźń, ale jego idealny obraz. Idealny obraz jest wyobcowany dwukrotnie: od prawdziwego Ja i od realnego świata. Jeśli celem okaże się Jaźń, świat wraz z nią zniknie. Zanim będziesz mógł kroczyć ścieżką do świata, musisz iść ścieżką do siebie. A jednocześnie, jeśli człowiek chce dojść do siebie, jego droga wiedzie przez świat [3]. Zatem Jaźń istnieje na granicy kontaktu. Granice kontaktu to granice Ja. Wyobraźmy sobie model Ja, wykorzystując w tym celu rodzaje regulacji przez ciało granicy kontaktu: projekcja, introjekcja, fuzja (zbieg), ugięcie. Rysunek 2 Poprzez charakterystykę granic Ja i właściwości kontaktu możemy mówić o zdrowiu psychicznym, a co za tym idzie o złym zdrowiu. Osoba normalna (zdrowa) a) posiada wszelkie możliwości regulacji b) jest w stanie twórczo i elastycznie. regulować granice. [2] Patologia ma miejsce wtedy, gdy dominuje jeden z typów regulacji, staje się wiodący i traci funkcję adaptacyjną – staje się sztywny i stereotypowy. Siła Ja objawia się w jego zdolności do utrwalania doświadczenia rozbieżności pomiędzy światem realnym a światem pozornym, różnicy pomiędzy „tak jest naprawdę” a „tak mi się wydaje”. Jest to orientacja w dwóch rzeczywistościach – istnieniu świata i istnieniu własnego Ja. [1] Siła Jaźni to zdolność jednostki do postrzegania rzeczywistości, nawet jeśli jest ona wyjątkowo nieprzyjemna, bez uciekania się do bardziej prymitywnych granic. Literatura: 1. Abramowa G.S. Psychologia związana z wiekiem. M., „Akademia”, 1997.2. Dolgopolov N. Gestalt „Tu i teraz”. // Moskiewski Dziennik Psychoterapeutyczny, 1994, nr 3.3. Kaliteevskaya E. Zasoby twórczej niedoskonałości//Gestalt-97. M., 1997.4. McWilliams N. Diagnostyka psychoanalityczna. Zrozumienie struktury osobowości w procesie klinicznym. M., „Klasa”, 1998,5. Perls F. Ego, głód i agresja. M., „Znaczenie”, 2000.6. Terapia Robina J. M. Gestalt. M.., 2003.