Od autora: ARTYKUŁ OPUBLIKOWANY W 2006 ROKU. Mój ostatni artykuł w czasie studiów Pełny tytuł: „Zapobieganie trudnościom w relacjach rodzic-dziecko i ich rozwój poprzez pracę z baśniami literackimi.” Jeśli posłucha się opinii klasyków pedagogiki, którzy twierdzą, że charakter człowieka kształtuje się przed piątym rokiem życia, staje się oczywiste, że rodzina odgrywa decydującą rolę w wychowaniu dzieci, że okres dzieciństwa jest niezwykle znaczący i w dużej mierze określa charakter osoby, w ten czy inny sposób koloryzując całe jego późniejsze życie. Obecnie następuje zmiana norm i relacji społecznych, problemy wychowania rodzinnego są gwałtownie zaostrzone i głęboko zrozumiane, których główną treścią jest rozwój duchowych podstaw jednostki, kształtowanie charakteru dorastającej osoby. Dla rodziców staje się oczywiste: dzieci nie zmieniają się same na lepsze ani na gorsze, wszystko zależy od charakteru relacji do otaczającego ich świata, kultywowanego w rodzinie: jeśli dorośli staną się lepsi, okaż więcej uwagi do dzieci i opiekować się nimi, wtedy dzieci stają się lepsze [ 3]. W praktyce wychowawczej rodziców z pewnością pojawia się pytanie o istotę procesu wychowawczego, o znaczenie ich roli w wychowaniu dzieci. W swojej książce „Psychologia relacji edukacyjnych w rodzinie” G.Yu. Ksenzova pisze, że rozwiązując ten problem, w oparciu o analizę doświadczeń postępowych szkół i trendów, uwaga badaczy skupia się na psychologicznej kategorii relacji, której rozważenie pozwala wniknąć w głęboką istotę wychowania charakteru. Twierdzi się, że relacje odgrywają decydującą rolę w rozwoju charakteru człowieka, że ​​zasadniczą cechą wychowania jest poziom relacji, jakie człowiek wykazuje wobec ludzi, przedmiotów, zjawisk, faktów i wydarzeń [3]. „Postawmy konkretne pytanie: w jaki sposób przymioty moralne pojawiają się i utrwalają w dziecku? Oczywiste jest, że w pustce nie pojawią się żadne cechy moralne. Powstają dopiero w procesie wspólnego działania i komunikacji. W tym przypadku decydująca jest treść działania, charakter i poziom powstałych relacji. Jeśli działanie to ustali moralnie wartościowy charakter relacji, najlepsze cechy moralne z pewnością utrwalą się w charakterze dziecka” [3, s. 6]. Zatem edukacja charakteru następuje w momencie stabilizacji relacji w duchowym i moralnym świecie danej osoby. Każdy z nas nosi w sobie system stałych relacji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, które przejawiają się w typowych ludzkich zachowaniach w życiu codziennym i determinują charakter człowieka. Tymczasem oczywiste jest, że samo ustabilizowanie wartościowych moralnie relacji człowieka ze światem nie wystarczy, aby zapewnić produktywną edukację, gdyż z jednej strony nie ma granic w polepszeniu relacji, z drugiej zaś proces ich rozwoju jest podlegać zmianom w miarę dorastania dzieci. W konsekwencji produktywny proces wychowania w rodzinie powinien zapewniać taki system wzajemnych oddziaływań, w którym konsekwentnie zapewnione zostaną warunki nie tylko stabilizacji wartościowych moralnie relacji dzieci, ale także ich rozwoju i złożoności [3]. Naszym zdaniem z pomocą rodzicom może przyjść bajka. Faktem jest, że najważniejsza uniwersalna wiedza jest zaszyfrowana w obrazach i fabule baśni (starych i nowych, ludowych i oryginalnych, filmowych, teatralnych i animowanych). Co więcej, wiedza ta obejmuje wszystkie sfery życia człowieka. A przede wszystkim:□ O swoim pochodzeniu. Kim jestem, skąd pochodzę, z jakiego plemienia?□ O tych, którzy mnie otaczają. Kim oni są - nasi i obcy, według jakich kryteriów można ich rozróżnić? Jak poznać swoich i jak studiować innych? Kiedy należy angażować się w bitwę, a kiedy negocjować? Czego mogę się nauczyć od kogoś innego i jak przyda mi się to teraz i w przyszłości?□ O mojej ścieżce.Jaka jest moja droga i jak mogę ją znaleźć wśród tysięcy innych? Jak wyznaczyć cel i zdecydowanie go osiągnąć?□ O pomocnikach i patronach. Jak je zdobyć i nie stracić?□ O cechach płciowych, możliwościach i zdolnościach. Co na tym świecie jest pod moją kontrolą i czego nie jestem w stanie zmienić? Czy można zostać twórcą i dawcą?□ O wierze i niewierze. Jaka jest moja wiara we własne siły, siły natury, relacje międzyludzkie, Boga?□ O misji. Dlaczego przyszedłem na ten świat? Jak mogę uczynić go czystszym, jaśniejszym i milszym? [1, s. 10]. Język baśni nie ma jednak charakteru budującego, dydaktycznego i jest łatwo akceptowalny przez świadomość i podświadomość zarówno dziecka, jak i osoby dorosłej. W literaturze psychologiczno-pedagogicznej opisano wiele technik pracy z dziełami sztuki i baśniowym materiałem terapeutycznym. Zatem książka T.M. Grabenko jest specjalnie przeznaczone do rodzinnego czytania, bo jak wiadomo, w bajce nie liczy się wiek. Bajka niesie ze sobą pewne informacje, jednak dopiero na każdym konkretnym etapie jej rozwoju dziecko, nastolatek czy dorosły przyswaja i analizuje poszczególne jej warstwy [1, s. jedenaście]. Autorka przede wszystkim zwraca uwagę, że dzieci już od najmłodszych lat muszą uczyć się panowania nad szeroką gamą swoich emocji i uczuć, aby komunikacja w rodzinie była produktywna, przynosiła radość i przyjemność. Uczucia takie jak radość, miłość i duma dają przyjemność; innych - złości, strachu, niepokoju, zazdrości, rozczarowania i bólu - nie można nazwać przyjemnymi. Ponadto dzieci starają się znaleźć własne sposoby rozwiązywania sprzeczności, które pojawiają się zarówno w procesie własnego rozwoju, jak i w interakcji z innymi ludźmi. Z jednej strony dziecko musi nauczyć się działać, zdając sobie sprawę ze swojej zależności od innych, z drugiej strony nawiązywać kontakty i uczyć się produktywnego współdziałania ze swoimi i innymi ludźmi. Muszą nauczyć się działać z poczuciem niezależności i autonomii — silną potrzebą niezależnego działania, dominowania nad światem materialnym i społecznym, bycia kompetentnym i osiągania sukcesu. Ten proces rozwijania autonomii i samoświadomości komplikuje fakt, że dana osoba ma tendencję do postrzegania innych jako siebie. Przypisuj innej osobie swoje własne odczucia, uczucia, myśli i motywy działania. Aby proces ten był bezbolesny, należy nauczyć się odróżniać siebie od innych. Innymi słowy, bardzo ważne jest, aby zrozumieć, że: „Ja jestem taki, ale on jest inny!” [1] Henry Dupont, badając rozwój emocjonalności dzieci, podkreśla, że ​​w rozwoju emocjonalno-afektywnej strony życia duchowego można wykryć nie tylko indywidualny, niepowtarzalny wzór zmysłowości każdego człowieka, ale także pewne związane z wiekiem wzorce charakterystyczne dla wizerunku dzieci i wczesnej młodzieży. W tym czasie zaczyna aktywnie kształtować się „etap relacji osobistych”. Ten etap zaczyna się już objawiać, gdy w miarę słabnięcia egocentryzmu dziecko dopiero zaczyna odróżniać siebie i przyczyny swoich nastrojów od świata zewnętrznego. Jednak na tym etapie rozwoju emocjonalnego dziecko nie jest jeszcze w stanie uświadomić sobie subiektywnego charakteru własnych uczuć; trudno mu uwierzyć, że inne osoby w podobnej sytuacji mogą doświadczać uczuć zupełnie innych, odmiennych od jego własnych. Co zaskakujące, wielu, wielu z nas pozostaje na etapie relacji osobistych przez długi czas. Często mamy tendencję do postrzegania drugiej osoby jako podobnej do nas. Z podobnymi doznaniami, uczuciami, działaniami i identycznym systemem wartości. Takie postrzeganie jest naiwnym złudzeniem, które rodzi szereg sprzeczności i problemów. Problem oczekiwań objawia się w tym, że od bliskich i bliskich, a tym bardziej od własnego dziecka, oczekujemy pełnego zrozumienia i akceptacji działań, których potrzebujemy, działań charakterystycznych dla naszego systemu wartości. Jednocześnie często tego nie robimyartykułujemy swoje aspiracje i potrzeby i zniechęcamy się, gdy zauważamy, że ktoś postępuje zupełnie inaczej niż my, myśli, marzy, a nie o tym, o czym marzymy teraz lub marzyliśmy w jego wieku [1]. Jak nauczyć się nie identyfikować się z innym? Jak przejść z etapu relacji osobistych do nowego, bardziej konstruktywnego etapu – etapu relacji międzyludzkich, który charakteryzuje się akceptacją siebie i drugiego jako odrębnych jednostek? Przejawia się to w umiejętności słyszenia i słuchania, uwzględniania potrzeb innych i swoich, odnajdywania wspólnej, jednoczącej zasady i studiowania indywidualnych cech każdego. W tym celu Tatiana Grabenko wyposażyła każdą bajkę: „Kołobok”, „Teremok”, „Kurę Ryabę” i kilka innych w cały zestaw ćwiczeń zabawowych, których celem było stworzenie kultury werbalizacji pragnień, nauczanie obserwacji, rozwijanie umiejętności badawczych i wiele więcej. Przykładem takiego ćwiczenia może być gra „Zakupy pod nadzorem”: „Wyobraź sobie, że wyjście do supermarketu, domu towarowego lub prostego wiejskiego sklepu to ekscytująca i ekscytująca gra. W tej grze jest dwóch bohaterów: Obserwator i Kupujący. Co więcej, tylko jeden gracz wie, że gra się rozpoczęła – Obserwator. Zadaniem Obserwatora jest ciche i niezauważalne śledzenie Kupującego, jego myśli przy ladzie, jego przeżyć i działań. Jak to zrobić? Tak, bardzo proste. Obserwuj, przy jakich gablotach Kupujący zatrzymuje się dłużej, po jakie produkty i rzeczy sięga jego ręka, po co tak naprawdę wkłada do koszyka lub po co pisze, a co z westchnieniem wraca na półkę... Proszę zanotować wszystkie swoje obserwacje zapisz w notatniku lub, jak prawdziwi oficerowie wywiadu, w pamięci. Po zakończeniu wszystkich zakupów i powrocie do domu poinformuj Kupującego, że jest pod ścisłą obserwacją. Sankcję za tę obserwację nadała Wasza MIŁOŚĆ i PALĄCE ZAINTERESOWANIE. Przeżyj na spokojnie emocjonalną reakcję Kupującego i zaproś go do rozmowy. W trakcie rozmowy wyjaśnij sobie kilka punktów, np.: □ W jakim celu Kupujący poszedł na zakupy? □ Jakie miał możliwości finansowe? □ Co nabył osobiście na własny użytek? □ Co czuje po tym przejęciu ?□ Jaki zakup by go zadowolił?□ Z jakich powodów sobie tego odmówił?□ Co nabył, aby zadowolić innych?□ Dlaczego wierzy, że jego wybór sprawi przyjemność jego rodzinie i przyjaciołom? Gorąco polecamy Ci, drogi Obserwatorze, sporządzić notatki z tej rozmowy (protokół rozmowy) lub dokładnie zapamiętać wszystko. Podczas rozmowy Obserwator może opowiedzieć o tym, co bezpośrednio zaobserwował oraz podzielić się swoimi odczuciami i przypuszczeniami. Gra kończy się mocnym uściskiem dłoni, czułym pocałunkiem i wzajemną wdzięcznością (jeśli jest ku temu powód). Teraz są już dwie osoby wtajemniczone w zasady gry i mogą zgodzić się, że gra może rozpocząć się w każdej chwili. Ponadto każdy z nich może pełnić rolę Kupującego. Dodatkowo ktoś inny będzie mógł dokonywać zakupów pod nadzorem, a wtajemniczeni będą Obserwatorami” [1, s. 56-59]. Wydaje nam się, że takie zmiany zainteresują psychologów, nauczycieli przedszkolnych placówek oświatowych, a także rodziców i nauczycieli szkół podstawowych, ale niestety obecnie nie ma wielu podobnych technologii pracy z bajkami literackimi. Jako przykład baśni literackich, które mogą mieć korzystny wpływ na rozwój relacji rodzic-dziecko, proponujemy dwa dzieła: Szept na wietrze Alana Marshalla oraz Charlie i fabryka czekolady Roalda Dahla. Oto fragment pierwszej bajki [4, s. 11-12]: — Cóż za dziwna dolina! – wykrzyknął Piotr, patrząc przed siebie, gdzie przed nimi rozciągało się szerokie pole suchej trawy. Trawa kołysała się na wietrze i przesuwały się po niej cienie. Na wzgórze, gdziePiotruś i Szara Skóra stali i słychać było jej zimny, przenikliwy szelest, przypominający syczenie węży lub czyjś niestrudzony szept. Szara Skóra zadrżał. – Nie podoba mi się to miejsce – stwierdziła. - Już tu byłem. To Dolina Przylegającej Trawy, która ciągle coś szepcze. Dzieci na całym świecie muszą przejść przez tę dolinę, zanim staną się dorosłe. Ci, którzy mają mądrych rodziców, przechodzą to łatwo. Ale większość ludzi tutaj ma trudności. „Wyjdźmy z tego jakoś” – zaproponował Peter. - Obejdźmy to. „To nie zadziała” – odpowiedział Szara Skóra. „Piękna księżniczka mieszka po drugiej stronie doliny, więc czy ci się to podoba, czy nie, będziemy musieli ją przekroczyć”. Trawa będzie przylegać do twoich stóp, będzie próbowała powalić cię na ziemię, a jeśli złapiesz ją ręką, zranisz palce. Wiesz, jest trawa, którą możesz się skosić, jeśli spróbujesz ją zerwać. Więc ten jest taki sam. Ona jest okropna. Poza tym ciągle coś szepcze. -Co ona szepcze? - To zależy z kim ona rozmawia. Jest szczególnie okrutna wobec dzieci nieszczęśliwych, obrażonych, samotnych i tych, które nie wierzą w siebie. Ściąga je, podcina kolana, tak bardzo, że blizny zostają na całe życie. Jeśli wsłuchasz się uważnie, usłyszysz jej szept: „Jesteś za gruby, jesteś za chudy, jesteś duży, jesteś niski. Wyprostuj ramiona. Dlaczego jesteś taki głupi? Poczekaj, zapytam cię w domu. Jeśli chodzi o twojego ojca, wtedy się dowiesz. Jesteś leniwy. Jesteś samolubny. I kłamca. Dlaczego tak źle się uczysz? Dlaczego jesteś gorszy od dzieci sąsiadów? Zrób to, zrób tamto, idź tu, idź tam, żeby cię było widać, ale nie usłyszano, słuchaj starszych, bądź posłuszny, zgadzaj się...” „Trawa zaczyna szeptać, gdy tylko dziecko się do niej zbliża” Szara Skóra kontynuowała. „Doprowadza dzieci do szaleństwa, podcina im nogi, a ślady po tych skaleczeniach nie goją się ani nie znikają. Kiedy rozmawiali, zza krzaków u podnóża wzgórza wyszła grupa dzieci. Wszyscy byli w mundurkach szkolnych, a każdy miał na plecach plecak z podręcznikami. Najmłodsi mieli siedem lat, starsi czternaście. Zatrzymali się na skraju Doliny i wsłuchali w szept trawy. Bali się chodzić po polu; wydawało im się to po prostu nieskończone. „Chciałbym im pomóc” – powiedział Peter. Nagle ogarnęła go nienawiść do trawy i wyraźnie wyobraził sobie, jak skosi całe to pole kosiarką, aby trawa nigdy więcej nie przylegała do stóp dzieci. Szara Skóra odgadł, o czym myślał. – Nie da się tego skosić – powiedziała. „Raz próbowałem, ale trawa rośnie szybciej, niż można ją skosić, a ja nie umiem posługiwać się kosą”. „Stojąc tutaj, raczej im nie pomożemy” – powiedział Peter. Podbiegł do konia, wskoczył na niego i pogalopował w dół wzgórza. Szara Skóra jest za nim. Biegali między drzewami i skałami, przeskakiwali przez płytki strumyk i rzucili się w stronę dzieci stojących na skraju pola pod czerwonym eukaliptusem. Wiele dzieci płakało. Najmniejszy chłopiec skaleczył się w rękę o ostrą trawę i owinął ją w chusteczkę: na chusteczce były plamy krwi. Inny chłopak mocno pociął sobie kolana, a jedna dziewczyna miała siniaka na czole – uderzyła się, potykając się o niewidzialny kamień w trawie. Dzieci przestraszyły się i stały skulone razem. Piotr zatrzymał konia w pobliżu nich; patrzyli na kangura jak na wroga. W oddali, pośrodku doliny, widać było kolejną grupę dzieci. Postanowili przedrzeć się przez Przylegającą Trawę, lecz im dalej zagłębiali się w splątany gąszcz łodyg i liści, tym trudniej było im się przedostać. Trawa kołysała się wokół nich wściekle, z jej ciągłej splecionej masy wyciągały się małe, szare paluszki i rozdzierały dzieciom ręce i nogi. Ciągły szept nasilał się, aż stał się głośnym sykiem, przypominającym syk tysiąca węży pędzących do przodu, a następnie wycofujących się. Ciemne cienie, przypominające cienie chmur, biegały po trawie, wznosząc się i opadając szarymi falami. Zrobiło mi się niedobrze, patrząc na te zwierzęta lądowe..